Wat is syfilis?
Syfilis of lues is een seksueel overdraagbare aandoening die wordt veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum. Infectie met T. pallidum vindt vaak plaats via slijmvlies of huidepitheel tijdens zowel genitaal als oraal seksueel contact. Via de lymfebanen wordt de bacterie naar de lymfeklieren geleid en uiteindelijk vindt ook verspreiding via het bloed naar de verschillende organen plaats. Syfilis heeft een zeer wisselend klinisch beloop, wat er toe kan leiden dat de verschijnselen van syfilis niet of pas laat herkend worden.
Aanvullende informatie over het ontstaan en risico’s van SOA’s en de betrouwbaarheid van soa-testen kunt u vinden op SOA Aids Nederland. Ook de richtlijnen van het Nederlandse Huisartsen Genootschap en de Nederlandse vereniging voor Medische Microbiologie bieden extra informatie aan.
Hoe vaak komt het voor?
In 2012 kregen 571 mensen in Nederland de diagnose infectieuze syfilis en 109 personen de diagnose tertiaire syfilis, bij 24 personen was onbekend of het infectieuze of tertiaire syfilis was. Het merendeel van de diagnosen van infectieuze syfilis betrof mannen. Bij 93% van de mannen die in 2012 bij de SOA-centra de diagnose infectieuze syfilis kregen, betrof het mannen die seks hebben met mannen (MSM). In deze groep werd de diagnose relatief vaak gesteld bij mannen uit Latijns-Amerika. De huisarts diagnosticeert maar heel weinig gevallen van syfilis.
Het effect van syfilis
Syfilis kent verschillende stadia die te onderscheiden zijn op basis van het klinische beeld en afhankelijk zijn van de tijdsduur van de infectie. De stadia zijn: primaire syfilis, secundaire syfilis, latente syfilis en tertiaire syfilis. Tijdens de eerste drie stadia (primaire syfilis, secundaire syfilis en syfilis latens recens) is de ziekte besmettelijk en spreekt men van infectieuze syfilis. Tertiaire syfilis is niet infectieus. Hoe moeten we ons dat voorstellen?
Primaire syfilis
Primaire syfilis (ook wel lues I genoemd) heeft een incubatietijd die varieert van tien tot negentig dagen, met een gemiddelde van drie weken. Typerend voor primaire syfilis is de ontwikkeling van een zweer (ulcus) op de plaats van de infectie (meestal rond de penis of vagina, maar soms ook bij de anus of in de mond). Het ulcus geneest vaak spontaan binnen drie tot zes weken.
Secundaire syfilis
Na drie tot zes weken na het ontstaan van de primaire ulcus ontwikkelt zich bij de 60%-90% van de onbehandelde patiënten het ziektebeeld van secundaire syfilis (ook wel lues II genoemd). Hierbij is sprake van een diffuse huiduitslag, die gepaard gaat met verlies van de eetlust, misselijkheid, hoofdpijn, slapeloosheid, koorts, spier- en gewrichtspijnen en lymfeklierzwelling. Meestal treedt spontaan herstel op. In deze vroege fase van de infectie (besmetting minder dan een jaar geleden), kunnen al complicaties optreden.
Latente syfilis
Na secundaire syfilis treedt een asymptomatische periode in. Wanneer de infectie korter dan een jaar geleden is, wordt meestal gesproken van lues latens recens. Lues latens recens is besmettelijk en behoort tot de infectieuze syfilis (samen met primaire en secundaire syfilis). Dateert de infectie van meer dan een jaar geleden of is deze van onbekende duur, dan wordt gesproken van respectievelijk lues latens tarda of lues latens. Deze vorm van syfilis is niet besmettelijk. Soms is in deze fase sprake van het incidenteel terugkeren van zweren.
Tertiaire syfilis
Ongeveer eenderde van de onbehandelde patiënten in de latente fase krijgt tertiaire syfilis en tweederde blijft levenslang latent. Late latente syfilis is niet meer infectieus. Twee tot vier jaar na infectie kan tertiaire orgaansyfilis ontstaan, waarbij uiteindelijk inwendige organen, zoals hart en bloedvaten of het zenuwstelsel worden aangetast. In dit stadium kan ook neurosyfilis ontstaan. Deze vorm van syfilis kan gepaard gaan met hoofdpijn, verwardheid, persoonlijkheidsverandering, uitval van hersenzenuwen en dementie.
Wat kunt u doen bij een Syfilis-infectie?
Het is belangrijk dat u maatregelen neemt om te voorkomen dat u anderen besmet. Bespreek met de huisarts of een verpleegkundige van de GGD hoe u de kans op besmetting van andere mensen in uw omgeving zo klein mogelijk kunt houden. Bespreek met hen ook wanneer u mensen met wie u seks heeft of in het verleden heeft gehad moet waarschuwen.
Kan een Syfilis-infectie voorkomen worden?
Voorlichting en persoonlijke hygiëne vormen hier de hoekstenen. Contact met laesies of geïnfecteerd materiaal dient vermeden te worden. Bij seksueel contact is condoomgebruik (ook bij orale seks) zeer effectief. Voor alle soa geldt dat vroeg opsporen en behandelen (indien mogelijk), gekoppeld aan goede voorlichting over veilig vrijen, vooral voor specifieke doelgroepen (de zogenaamde hoogrisiconetwerken), de meest gewenste strategie is. In Nederland is het verder beleid alle zwangere vrouwen te screenen op syfilis en alle bloeddonoren te testen.
De verwekker van Syfilis
De verwekker van Syfilis is Treponema pallidum subspecies pallidum, een spiraalvormige bacterie behorend tot de familie van Spirichaetaceae (spiraalvormigen). Bij de mens zijn er vier pathogene en zes niet-pathogene treponema’s bekend. T. pallidum ssp. pallidum is een strikt anaeroob groeiend, obligaat humaan pathogeen en varieert in diameter van 0,10 tot 0,18 ?m en van 6 tot 20 ?m in lengte, te zwak gekleurd voor een lichtmicroscoop, maar wel zichtbaar met donkerveldmicroscopie als een spiraalvormige bacterie met een kurkentrekker-achtige beweging. T. pallidum ssp. pallidum heeft 9-24 windingen en 6 flagellen. (Holmes, 2008; Singh, 1999) De bacterie groeit relatief traag (delingstijd elke 30-33 uur) en kan alleen gekweekt worden door inoculatie van proefdieren.
Vaccinatie of medicijnen?
Een vaccin tegen syfilis is niet beschikbaar. Aanbevolen behandeling bij syfilis is Penicilline G (benzylpenicilline), afhankelijk van het stadium.
Stel u bent positief getest. Wat nu?
Als u positief bent getest op antistoffen tegen de Syfilis veroorzakende Treponema pallidum bacterie dient u zich direct te melden bij uw huisarts of bij een medisch specialist om een bloedonderzoek te laten uitvoeren.
Partnerwaarschuwing
Indien u positief bent getest is het belangrijk dat u niet alleen uw SOA laat behandelen, maar is het ook belangrijk om uw seksuele partner(s) van de afgelopen 6 maanden (bij voorkeur de laatste 12 maanden) te waarschuwen ongeacht of ze wel of geen klachten ondervinden. Deze kunnen zich dan ook laten testen en eventueel laten behandelen.
Vind u het moeilijk om uw partners te waarschuwen? Partnerwaarschuwing.nl is een website die je helpt bij het waarschuwen van je sekspartners. Dit kan je dit ook anoniem doen.